Sugilanon: ALIMUNGAW

Kamrason, kunis-kunison na unta si Awing sa aliwas kon wala pa siya nakuratan sa pagkalukapa sa iyang Lola Teldi didto sa kusina. Sa pagkadugmo sa tiguwang sa sawg nga kawayan, ang lamesa natikwang ug nalimbuwad ang tinakobang salin sa panihapon. Kay simpig man sa higdaanan ni Awing ang kosinang gibungbongan og amakan, siya naamgong damgo ra diay ang pakigbugno niya sa aliwas.

Nipiyong pagbalik si Awing, daw kalit napuling sa kangitngit. Nibangon bisan padayong nagpiyong, siya nanghuy-ab ug nibalik paghigda…

“Dong Awing, bangon uy! Baya nimong bataa ka, bangon diha uy! Ang imong lola!”

Si Ason--- tindera’g budbod, biko, linusak ug syakoy--- mora’g nakakita’g amamaliw samtang iyang gipikpik ang batang gatikungkong. Nabug-atan sa muta, nagpirok-pirok ang mga mata ni Awing, naglibog nganong dili si Lola Teldi ang namukaw. Asa man diay akong lola? Bakasyon man ron, wan-ay klase, nganong gipukaw man ko’g sayo?

“Tawn uy, bangon na, uy! Ang Lola Teldi nimo, dong!”

Naamang tanang pangutana sa bata sa padayong pagminatay ni Ason, ilang silingan. Apan wala mibangon si Awing, mitibi hinoon dihang iya untang pahilumon si Ason.

Upat ka adlaw na gikan sa katapusang pangadyi sa kalag ni Teldi apan ang awaaw sa kahinanok ni Awing, wala manginlabot sa pag-uwang sa mga iro sa lugot sa kagabhion, kanunay tugawon sa iyang mga daman ug sa kahaw-ang sa iyang dughan.

Ang managsoong Ason ug Remy nagtimbang-timbang sa pagsagop kang Awing “Anhi na lang sa atoa si Awing, nang. Saon man, ilong twapos na… wan-a pa gyuy laing paryente,” matod ni Remy samtang ang iyang de-manikyur nga mga tudlo galahugay sa lagkit nga harina aron masahon ug himoong syakoy. “Kita ra man sab bitaw duha dinhi’s atoa. Maayo nang naa pud ta’y masugo.”

“Mo lang, luoy pud nang bataa,” uyon pa ni Ason samtang gaalho sa saging aron himoong linusak. “Dinhi na lang gyud nato nang bataa kaysa atong ipasagop sa atong kapitang tomboy. Siya man tuo’y gapahiluna sa lubong apan, pwera gaba, baynte pesos ra gyug gilimos. Mahjong na gani, hala, bisa’g kadagabii pang bilar.”

Trenta’y nuebe na si Ason apan hangtud karon ulay lang gihapon. Ug bisan pa man sa bugon sa iyang ubol-ubol, sama kadak-a sa buwa sa lubi, di tantong mas bigot kon itandi kang Remy nga manghod niya’g duha ka tuig apan mora na’g nakaanak og tunga sa dosena. Gani, bisan pa’g si Remy hilig mangarte, mas losyang kining tan-awon labi na kay ang Mama’s Love mipakabang man hinoon sa iyang pyahok ug mantikaong nawng.

“Di man sad nato iglahi nang bataa,” sanong pa ni Remy. “Kadto’s anhing Teldi mora man pud to’g ikaduhang inahan nato. Para hisgot lang, dapa to’y utang nako.”

“Saba diha, Remy. Imo pa gyud tong daginuton? Unsa man sa’y ibayad ato? Pila ra man gu’y ginansya niya sa pagpamaligya sa atong linuto? Igo ra man gyud intawn sa konsumo nilang Awing. Gawas pa, sa wap-a to mograbe iyang tisis, nakatabang pud baya to nato’g himo og linusak hasta syakoy sa una, niadtong masahista pa ka.”

Gipahiran ni Remy ang iyang nawng nga nagkadusingot; ang iyang duha ka bukton gipuli-pulihan niya’g daitol ngadto sa iyang agtang kay di man niya magamit ang iyang kamot nga nabulit sa harina. Ug wala niya damhang mapuling siya sa harina dihang iyang kamot gipahid sa kaluhaong mata.

Bisan potot, bisan onse anyos pa lang si Awing, arang na kaayo kining mogunit sa alho nga dako’g dyutay sa iyang naahat pagkamaskuladong bukton. Hanas na kaayo kining molubok-lusak sa mga saging sulod sa lusong.

Kasaligan man diay ni si Awing, paniid pang Remy samtang gakabayo sa kudkuran, gakubkob sa unod sa lubing lahing. Bisag pisot pa, kasaligan man diay…“Hinay-hinay lang, dong.”

“Hapit na man ni, nang,” sanong pa ni Awing samtang padayong ga-alho. “Gamay na la’y kuwang.”

“Ay’g palabi, dong, ha. Taym pa, dili ba ka hubakon?” Ug ambot nganong kalit lang nahinumduman ni Remy ang konduktor nga iyang suki didto sa masahian duol sa South Expressway terminal. Si Nato. Trentay-tres anyos kini dihang mitanyag kang Remy og kaminyoon.

Kahinumdom pa si Remy sa biskog nga tingog ni Nato samtang iya kining gimasahe, magkanta-kanta dayon sa kinaham niyang “My Way.” Si Remy modungan dayon og hunghong-huni samtang ang iyang mga kamot mohapyod-duot sa buko-buko ni Nato. Ingon ining higayuna ang pagmasahe sa kaugatang lapoy dili iglahi ni Remy sa pagmasa og syakoy; maamomahon ang matag handos-dailos sa iyang mga palad. Ang mga tudlo ni Remy molutaw sa panit ug mo-utaw sa kinahiladman ni Nato hangtud motinghaya kini gikan sa iyang paghapa, mogunit-pislit sa kamot ni Remy ug moparayeg kaniya: “Day, sensisyon bi. Ol da wey.”

Lab-as pa sa dughan ni Remy ang mga gabiing misulirap ang ilang mga mata, namitoon. Padayon pa gihapon niyang mahinumduman, matag karon ug unya, ang usa ka buntag nga hait ang pagtuktugaok sa manok samtang diha sa iyang tupad si Nato lurat ang kalimutaw. Gatutok sa kisame. Namugnaw.

Hangtud karon, gibasol ug wala pa gihapon pasaylo-a ni Remy ang iyang kaugalingon sukad wala niya mamatikdi si Nato samtang hilom kining nakigbugno sa mangtas niyang urom.

Ug bisan pa'g ting-init karon, ang katugnaw sa kagabhion duna’y dila nga di matagna. Sama sa kahidlaw. Kini motila sa iyang panit hangtud ang unlan nga naduhig sa iyang luha’g laway hugot niyang gakson, hangtud mora’g motamay kaniya ang mga tuktogaok inig abot sa kaadlawon.

Bisan tuod ang iyang katulogon panagsa na lang hamokon, si Awing wan-ay tinguha nga mouli sa payag sa iyang lola. “Pabilin na lang diri, dong,” si Ason mipadayag. “Katumpagon naman pud tong inyoha ba.”Ako na la’y ina-ina ining bataa, yamyam pa ni Ason sa hilom. Di na man gyud tingali ko ini maminyo. Hay, lapas na ko’s kalendaryo. Mayra pud uy. Ay, kadaghanan man pud sa mga lalaki mga balasubas. Parehas ra’g tinae. Way mapili.

Kada libud ni Ason sa iyang mga tinda, iyaha na lang luomon ang mga yaga-yaga kay kon mag-inistrekta, tingale’g di siya mahalinan. Tingali’g mabahaw, panghupaw pa niya. Sama nako.

Maong nakat-on na lang siya og ngisi, ilahos sa pikas dunggan ang bugal-bugal sa mga estambay: Hoy, Ason, librehi na lang ko anang imong biko aron makalibre pud ka sa akong budbod! Magbasol gyud ka… kana ra bang wala pa katilaw og lami dinhis’ yuta, didtos’ langit palukduhon ra ba ni San Pedro og usa ka nigo nga dasok og mga ulok… Uy, Ason, duna man lagi bulbol ning imong linusak?

Apan usahay, tanang tinunto sa mga estambay mora’g sagpa o sukmag sa iyang kuto-kuto. Ug si Ason igo na lang motunglo nila sa hilom.

Magbinuotan unta ni si Awing inig kadako, pangandoy pang Ason. Ako gyud ning giyahan ning bataa nga di maparehas anang uban diha. Way mga batasan. Di gyud ko pabadlong para di ko kasab-an, saad pang Awing sa hilom. Para anhi na lang ko pirmi. Maayo dinhi kay dulgan ko pirmi ni Nang Ason. Unya, kong kapuyon ko inig human nako’g lusak sa saging, naa pud si Nang Remy mohilot nako. Estoryahan pa gyud ko pirmi…

Usahay, dili usab kapugngan ni Remy nga mongisi sa kaugalingon kon magpahilot na si Awing ug mangutana bahin sa iyang anhing pamanhonon: “Kadto si Noy Nato, nang, imo sad to siyang haplasa’g epikasen?”

Duna na unta mi anak ni Nato, ron, panghupaw pa ni Remy samtang iyang gihilot ang buko-buko ni Awing. Naghuna-huna si Awing: Sakit ba kaha kaayo nang tulion ta, no? Dili ba kaha ko kamatison?

Wala pa siya dukaa bisan si Ason nagbusyad ug naghagok na sa iyang tupad samtang sa atbang nga lantay simpig sa bungbong nga gipapitlan og poster ni Knight Rider, si Remy napislok na usab, nagtanday sa iyang unlan.

Daghan kaha’g dugo inig tuli nako? Ug kalit lang nahinumduman ni Awing ang gabanaw nga dugo sa iyang amahan didto sa buwangan. Singko anyos pa siya niadtong panahona.

Ingon si Lola, mayrang gidunggab akong Papa kay mora man pud kuno siya og aliwas. Sige lang kuno niya kulatahon si Mama bisa’g mabdos. Mao tingaling namatay pagpanganak nako. Kinsa kaha’y nagpatutoy nako sa una, no? Di gyud tingali akong lola kay tiguwang na man siya. Di kaha si Nang Remy? Tingali’g si Nang Ason kay mas dako’g tutoy…

Mingisi si Awing, mipahid sa iyang ilong kay mora’g lana sa lubi ang iyang nasimhot samtang iyang nahinumdoman ang baho sa dughan ni Ason.

Mihaguros ang hangin, mihadyong. Alingisig, mora’g syagit sa baboy nga giluba. Nag-alirong ang mga talinis nga tingog. Mikulismaot ang dagway ni Ason, mora’g gikulitog ang iyang dunggan. Ug dihang mangutana na unta siya kon unsa’y nahitabo, mora siya’g nakatulon og bildo. Ang iyang dila mora’g nahimong bato.Duna’y nanitsit duyog sa haguros sa hangin, nagtawag kaniya. Ason, pssst. Ason!

Naamang si Ason. Ug bisan gihabulan sa kangitngit, siya misunod sa mando sa matintalong tingog hangtud siya nakuratan dihang nahiumod sa balhiboong dughan sa wala hiilhing lalaki.

Kinsa ka? Ayaw… ayaw ko gaksa!

Mora’g magupok ang iyang gusok sa gakos sa lalaki, migapos kaniya ug mipisat sa iyang duha ka tutoy. Gitilaan ang tibuok nawong ni Ason. Mora’g wala’y kinutoban ang halok hangtud si Ason minganga, nagpunga-punga. Natangtang ang higot sa pinungpong niyang buhok, gibadbad sa hangin. Iyang tiil daw gibayaw, ug siya miagulo. Iyang dila nigimaw.

Ug ang aping ni Awing, samtang siya gatanday kang Ason, mora’g nalapwaan og latik sa lubi. Sa iyang pagkahigmata, siya mipiyong sa kainit sa gininhawa ni Ason kansang dila danlog kaayo sa tabun-tabon ni Awing. Kay nalisang sa inagulo ni Ason, iya kining gihapuhap sa hinay.

“Nang Ason… mata nang!” Sa pagpadayo’g pukaw ni Awing, misamot hinoon pag-utnga si Ason. “Nang…. Nang, uy!”

Na-igking si Remy, nibangon. Mora’g namuso ang buwan sa mga buslot sa ilang nipa nga atup, ug sa kahayag niini tataw kaayo ang mga kamot ni Awing, gahapuhap sa hawak ni Ason.

Ug si Remy, nanap-ong sa iyang baba kay hapit natikuka sa natulon niyang laway, nanguros.